Nüfusunun çoğunluğu Müslüman olmasına rağmen Kazakistan, kız öğrencilerin okulda başörtüsü takmasını yasaklayan az sayıdaki ülkeden biri. 2016 yılında yürürlüğe giren yasak, bazı dindar ailelerin çocuklarının anayasal eğitim hakkını savunma çabaları nedeniyle hâlâ tartışılıyor.
Bu tartışma Kazakistan’daki kimlik arayışını da yansıtıyor: Ülke hükümeti İslam’a olan bağlılığını ortaya koyarken Sovyet döneminden kalma kuralları gevşetme konusunda hâlâ isteksiz.
Karagandalı yedinci sınıf öğrencisi Anelya, 13 yaşındayken hayalini gerçekleştirdi ve prestijli Nazarbayev Entelektüel Okulu’na (NIS) girmeyi başardı.
Kazakistan’ın eski cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in adını taşıyan bu okulda Anelya’nın planı, onun yolundan giderek ülkenin ilk kadın cumhurbaşkanı olmaktı.
Anelya sınavlarda başarılı olarak yaklaşık 800 başvuru arasından en iyi 16. sonucu aldı.
Ağustos ayında hazırlık sınıfına gitti ancak ilk gün ailesi okula çağrıldı ve kızlarının orada okuyamayacağı söylendi.
Sebebi ise 13 yaşından beri takmaya başladığı başörtüsüydü.
“NIS’te başörtümü taktığımda kendimi diğerlerinden farklı hissetmiyordum: Sadece bir kıyafetti, bir aksesuardı. Derslerimi ya da diğer öğrencilerle ilişkilerimi etkilemedi. Sınıf arkadaşlarım bunu umursamadı. ya” diyor Anelya.
Kazakistan’da Müslüman nüfus çoğunluktadır. 2022 nüfus sayımına göre nüfusun %69’u Müslüman olarak tanımlanıyor. Ancak diğer araştırmalara göre dindar Kazakların üçte birinden azı kendilerini derinden dindar olarak görüyor.
Cumhurbaşkanı Kassym Jomart Tokayev de İslam’a olan bağlılığını açıkça ifade ediyor. Ancak Kazakistan anayasal olarak laik bir ülkedir.
Nüfusunun çoğunluğu Rusça konuşan bir sanayi kenti olan Karaganda’da Anelya gibi onlarca öğrenci emsal sorunlarla karşı karşıya kaldı.
Ekim ayında, oradaki 47 kız öğrencinin ebeveynlerinin, “Kazakistan Cumhuriyeti eğitim yasalarının öngördüğü şekilde” sorumluluklarını yerine getirmedikleri için hukuk davalarıyla karşı karşıya kaldıkları ortaya çıktı.
2016 yılında eğitim bakanlığı, “herhangi bir mezhebin dini kıyafetinin okul üniformalarına dahil edilmesine izin verilmediğini” belirten bir yönerge yayınladı.
“Laik devletin net bir tanımı yok”
Ebeveynlere ve insan hakları savunucularına göre, okul yetkililerinin, vatandaşlara kamu kurumlarında ücretsiz eğitim hakkını garanti eden Kazak anayasası yerine bakanlık direktifine öncelik vermesi kabul edilemez.
Bu gibi durumlarda dindar ailelere yardım eden insan hakları savunucusu Zhasulan Aitmagambetov, “Okul yetkililerinin baskısı altında kızların başörtülerini çıkardıkları birçok durum var” diyor:
“Birkaç kişi direniyor ancak derslere giremiyor. Bu baskı, okullardaki dindar kişilerin sayısını azaltmanın bir yoludur.”
Kazakistan hükümeti okullardaki başörtüsü sorununu ele alırken devletin anayasayla güvence altına alınan laik yapısına vurgu yapıyor.
Cumhurbaşkanı Tokayev ekim ayında yaptığı açıklamada, “Okulun öncelikle çocukların bilgi edinmek için geldiği bir eğitim kurumu olduğunu unutmamalıyız. Çocukların büyüdükten sonra seçimlerini yapıp kendi kararlarına sahip olmalarının daha iyi olacağına inanıyorum. dünya görüşü.”
Almatı Felsefe, Siyaset Bilimi ve Dini Araştırmalar Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olan din bilimleri uzmanı Asıltay Taşbolat, “‘Laik devlet’ kavramının ne anlama geldiği konusunda yetkililer ve uzmanlar arasında net ve somut bir tanım yok. Toplumumuz henüz olgunlaşmadı ve tartışma her iki tarafta da sürüyor.” “Karşı taraf ‘laikliği’ kendine göre yorumluyor. Bazı vatandaşlar laikliği ateizm olarak anlıyor” diyor.
Bazı ülkeler Müslüman kadınların kamusal alanlarda belirli kıyafetleri giymesini yasaklıyor.
Bu kısıtlamalar çoğunlukla başörtüsü yerine peçe gibi yüz örtüleri için geçerlidir.
Müslüman çoğunluğa sahip devletlerin bu tür yasaklar getirmesi nadir olsa da, Kazakistan’ın komşuları olan eski Sovyet cumhuriyetleri Özbekistan ve Tacikistan da bu ülkeler arasında yer alıyor.
Bağımsızlığın ardından Kazakistan’da dini dernekler gelişti ve mescitler yapılmaya başlandı.
Sovyet döneminde birkaç düzine olan cami sayısı bugün neredeyse üç bine ulaştı.
Ancak Sovyet döneminde din işlerine müdahale eden kurumun yerini, Kazak kültürü ve laik devlet ilkelerine uygun olarak İslam’ın klasik versiyonunu tanıtmaktan sorumlu, devlet temelli bir kurum olan Kazakistan Müslümanları Ruhani İdaresi (DUMK) almıştır. .
Kazak hükümeti din üzerindeki kontrolü bir ulusal güvenlik meselesi olarak görüyor. Araştırmacılar, ülkede 2005’ten bu yana Kuzey Kafkasya, Afganistan-Pakistan bölgesi, Suriye ve Irak’taki İslamcı hareketlerin etkisiyle aşırı dincilerin gerçekleştirdiği şiddet olaylarının arttığına dikkat çekiyor.
Kazakistan ilk intihar saldırısını 2011 yılında yaşamış, 2016 yılında ise silah dükkanlarına ve askeri üsse düzenlenen silahlı saldırılarda 25 kişi hayatını kaybetmişti. Dönemin Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, saldırganların İslam’ın köktendinci Selefi koluna mensup olduklarını açıkladı.
Sonraki yıllarda hükümet, dini toplulukların kayıt altına alınmasına yönelik yasal zorunluluk ve özel konutlarda dini hizmetlerin yasaklanması da dahil olmak üzere inanç konusunda çeşitli kısıtlamalar getirdi.
“Alternatif bir eğitim yolu sunmuyorlar”
Hükümet bu tür önlemlerin amacını ülkeyi “radikal” dini fikirlerden korumak olarak açıklarken, insan hakları aktivistleri yasaların inananların haklarını sınırladığını ve devletin dini kuruluşları sıkı bir şekilde kontrol etmesine olanak sağladığını savunuyor.
Geçtiğimiz Ekim ayında hükümet, terörizmi ve kökten dinciliği teşvik etmeye karşı bir yasa taslağı hazırlamak istediğini duyurdu.
Kültür ve Enformasyon Bakanı Aida Balayeva, kanunun kamusal alanda bireylerin kimliğini tespit etmek amacıyla peçe ve diğer yüz örtülerinin takılmasını yasaklayacağını, ancak başörtüsünü yasaklamak gibi bir niyetinin olmadığını söyledi.
Anelya başörtüsü nedeniyle okuldan atıldı.
Babası Bolat Musin, kızının okuldan atılmasının hukuka aykırı olduğuna inanıyor. Dini inanç simgelerinin takılmasını yasaklayan okulun iç yönergesinin iptali, kızının iadesi ve manevi tazminatın ödenmesi talebiyle dava açtı.
“Yetkililer bizi ya bir bürokratik kurumdan diğerine attılar ya da sadece başörtümüzü çıkarmamızı söylediler” diyor.
“Devletten net bir cevap bekliyoruz. Dindar bireyler olarak ne yapmamız gerektiği konusunda bize yol gösterin. Bizi bu seçenekle baş başa bırakmayın: ‘Toplumumuzda yaşamak istiyorsanız dininizi terk edin’.”
Karaganda’daki NIS okul yetkilileri Anelya’nın okuldan atılmasıyla ilgili yorum yapmayı reddetti. Hikaye yayınlandığı sırada Eğitim Bakanlığı BBC’nin yorum taleplerine yanıt vermemişti.
DUMK, hükümetin yasaklarını doğrudan eleştirmezken, temkinli bir açıklama yaparak şeriat kanunlarının kızların ergenliğe ulaştıklarında başörtüsü takmalarını gerektirdiğini belirtti. DUMK, hükümetin görüşlerini dikkate alacağı yönündeki umudunu dile getirdi.
İnsan hakları aktivisti Zhaslan Aitmagambetov, Karaganda’daki dindar ailelerin kızlarını eğitme seçeneği olmadığını söylüyor.
Ülkenin başka yerlerinde de özel kız okulları var ama bunların yıllık maliyeti 700.000 tengeye (1.500 $) kadar çıkıyor.
Kazakistan’da da dokuz medrese var ama hepsi kız kabul etmiyor.
Aitmagambetov, “Bu konuyu bu yıl ve geçen yıl defalarca gündeme getirdik. Başörtüsü yasağından bahsediyorlar ama alternatif bir eğitim yöntemi sunmuyorlar” diyor.
İllüstrasyonlar: Maharram Zeynalov
